CBAM siết chặt từ 2026: các nhà sản xuất bằng công nghệ lò điện lợi thế cạnh tranh hơn

Thép Trung Quốc đối mặt chi phí tăng mạnh khi CBAM đi vào vận hành thực tế

Theo dự báo của nhóm nghiên cứu CBAM, đại diện nhóm là ông Jingzhe Liu, Quản lý phát triển dự án tại Jingzhe Environment & Climate cho biết: thép Trung Quốc sẽ nhanh chóng mất lợi thế giá tại thị trường Châu Âu ngay khi CBAM bắt đầu tính phí thực tế từ năm 2026.

Các tính toán cho thấy lượng phát thải trực tiếp của thép Trung Quốc hiện ở mức 2,1 tấn CO₂/tấn thép, cao hơn nhiều so với mức chuẩn miễn phí dành cho HRC trong EU ETS là 1,494 tấn CO₂. Khoản thuế carbon sẽ được tính dựa trên chênh lệch giữa hai giá trị này. Hơn nữa, lượng phát thải được miễn tính phí trong năm đầu tiên của CBAM sẽ tiếp tục bị cắt giảm thêm 2,5%.

Trong bối cảnh giá carbon của EU đang giao dịch quanh mức 80 EUR/tấn CO₂ trong năm 2025 và dự báo sẽ tăng lên khoảng 120 EUR/tấn CO₂ vào năm 2027, chi phí CBAM đánh vào HRC Trung Quốc sẽ lên tới 65 EUR/tấn vào năm 2026 và có thể vượt 80 EUR/tấn từ năm 2027.

Điều này làm xói mòn đáng kể lợi thế cạnh tranh của thép Trung Quốc vốn đang rẻ hơn thép nội địa châu Âu khoảng 100 EUR/tấn. Khi cộng thêm chi phí logistics và biến động tỷ giá, nhiều nhà nhập khẩu EU dự báo rằng thép Trung Quốc có thể mất hoàn toàn tính hấp dẫn về giá chỉ trong vòng hai năm tới.

Ấn Độ chịu tác động mạnh hơn, Thổ Nhĩ Kỳ bất ngờ hưởng lợi

Các mức phát thải thực tế của thép Ấn Độ còn cao hơn Trung Quốc khi con số này lên tới 2,3 tấn CO₂/tấn thép, do phần lớn các nhà máy vẫn dựa vào công nghệ lò cao - lò thổi (BF-BOF). Chi phí CBAM đối với thép xuất khẩu của Ấn Độ ước tính lên tới 85 EUR/tấn từ năm 2026, khiến khả năng cạnh tranh vào thị trường EU suy giảm mạnh.

Ngược lại, Thổ Nhĩ Kỳ với tỷ lệ sản xuất theo công nghệ lò hồ quang điện (EAF) cao sẽ chịu chi phí phát thải trung bình thấp hơn nhiều. Do đó, chi phí CBAM mà các nhà máy nước này phải gánh sẽ chỉ khoảng 12 EUR/tấn. Điều này có thể làm thay đổi bản đồ thương mại thép nhập khẩu vào EU, đưa Thổ Nhĩ Kỳ trở thành nguồn cung ưu tiên trong giai đoạn hậu CBAM, bất chấp giá năng lượng cao tại quốc gia này.

Các mức chuẩn cho CBAM sẽ được công bố vào năm 2026 

Tại hội thảo chuyên đề do Hội đồng doanh nghiệp Nhật Bản tại Châu Âu tổ chức, ông Hendrik Schuldt - Giám đốc điều hành Công ty tư vấn carboneer cho biết các tiêu chuẩn CBAM chính thức sẽ chỉ được công bố trong năm 2026, sau khi EU hoàn tất vòng rà soát tiếp theo của hệ thống ETS.

Điều này đồng nghĩa rằng năm 2026 – năm đầu tiên CBAM áp dụng thanh toán thực - sẽ phải dựa vào giá trị phát thải carbon cơ sở do EU sẽ tạm thời công bố trong quý IV/2025.

Quy định về xác minh đã được ông Hendrik Schuldt nêu tại buổi hội thảo như sau:

• Các nhà sản xuất ngoài EU phải báo cáo phát thải dựa trên các phương pháp luận tiêu chuẩn của CBAM.
• Những người xác minh sẽ tiến hành đánh giá rủi ro, kiểm tra hiện trường (trực tiếp hoặc trực tuyến) và phân tích dữ liệu.
• Các sai sót trọng yếu hoặc không thống nhất sẽ dẫn tới việc dữ liệu bị loại khỏi tờ khai của nhà nhập khẩu, trong khi những sai sót không trọng yếu phải được điều chỉnh trước khi báo cáo xác minh cuối cùng được ban hành.
• Việc xác minh sẽ là yêu cầu bắt buộc tại mỗi kỳ báo cáo, thường là hàng năm. 

EU sẽ thu thập dữ liệu trong năm 2026 để tính toán giá carbon tiêu chuẩn của từng quốc gia xuất khẩu, dự kiến công bố trong năm 2027.

Cơ hội thị trường cho thép Trung Quốc chỉ còn trong năm 2026-2027

Các nhà nghiên cứu CBAM nhận định rằng “cửa sổ cơ hội” để thép Trung Quốc duy trì lợi thế giá chỉ còn tồn tại trong hai năm 2026-2027. Sau giai đoạn này, khi giá carbon tăng, lượng phát thải miễn phí trong EU ETS giảm sâu, hệ thống tiêu chuẩn chính thức được áp dụng đồng loạt,...thì thép Trung Quốc hầu như không thể duy trì mức giá thấp hơn so với nhà sản xuất EU hoặc Thổ Nhĩ Kỳ hoặc các nhà sản xuất bằng công nghệ lò điện khi nhập khẩu vào châu Âu.

Nhận định cho rằng CBAM chỉ bắt đầu thu phí đầy đủ từ năm 2034 - khi lượng phát thải miễn phí bị loại bỏ hoàn toàn – được đánh giá là không chính xác. Các khoản thanh toán quan trọng đã bắt đầu ngay từ năm 2026, và sẽ tăng nhanh theo lộ trình siết carbon của EU.

Những vấn đề còn dang dở: mở rộng CBAM và “kẽ hở phế liệu”

EU khẳng định việc mở rộng danh mục sản phẩm CBAM sẽ không diễn ra trước năm 2027 và danh sách cụ thể vẫn chưa được quyết định. Một vấn đề đang được thảo luận nhiều là “kẽ hở phế liệu” - trường hợp hàng nhập khẩu làm từ phế liệu gần như không phải nộp CBAM.

Giới phân tích cho rằng nếu không bịt lỗ hổng này, thị trường kim loại có thể chứng kiến sự chuyển hướng quy mô lớn sang các sản phẩm làm từ phế liệu để né thuế carbon.

Việc xử lý “kẽ hở phế liệu” được kỳ vọng sẽ được bổ sung khi EU mở rộng phạm vi CBAM sang nhiều nhóm hàng hơn trong những năm tới.

Trần Hương