Ngành thép trong vòng xoáy kiện tụng

Chưa đầy một tháng trở lại đây, ngành thép Việt Nam liên tục đối diện với 8 vụ khởi kiện, áp thuế phòng vệ thương mại đến từ 7 thị trường. "Quay cuồng" trong vòng xoáy kiện tụng được dự báo sẽ tác động đáng kể tới sản xuất, XK thép thời gian tới.

Đầu bảng về bị kiện

Từ trước tới nay, sắt thép là mặt hàng "dính" vào nhiều vụ kiện phòng vệ thương mại nhất trong số các mặt hàng XK của Việt Nam. Thông tin được bà Nguyễn Thị Thu Trang, Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam) cung cấp tại một hội thảo diễn ra cuối tháng 6 cho thấy: Tính tới thời điểm đó, Việt Nam đã bị kiện chống bán phá giá (CBPG) 78 vụ. Đối với các vụ kiện chống trợ cấp (CTC), con số thống kê là 12 vụ và vụ kiện chống lẩn tránh thuế CBPG là 17 vụ. Đáng chú ý, trong số 78 vụ kiện CBPG thì có 37 vụ liên quan đến sắt thép, chiếm gần một nửa các loại hàng hóa bị kiện. Với điều tra CTC cũng có với gần 3/4 vụ kiện liên quan đến mặt hàng sắt thép.

Thời gian gần đây, các vụ kiện phòng vệ thương mại liên quan tới mặt hàng thép ngày càng gia tăng. Chỉ tính từ ngày 16/7 đến 9/8, thép Việt đã bị khởi kiện phòng vệ thương mại và áp thuế tự vệ tạm thời từ 7 thị trường (gồm Thái Lan, EU, Canada, Malaysia, Hoa Kỳ, Liên minh kinh tế Á-Âu, Ấn Độ) với 8 vụ việc. Riêng thị trường Hoa Kỳ, chỉ cách nhau vài ngày, thép Việt đã liên tiếp hai lần bị khởi xướng điều tra chống lẩn tránh thuế CBPG và CTC. Cụ thể, ngày 27/7, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) khởi xướng điều tra chống lẩn tránh thuế CBPG và thuế CTC đối với sản phẩm thép chống ăn mòn (CORE) NK từ Việt Nam do nghi ngờ có sự lẩn tránh thuế CBPG và CTC đối với thép CORE NK từ Hàn Quốc và thuế CBPG đối với thép CORE NK từ Đài Loan (Trung Quốc). Tiếp sau đó, ngày 2/8, DOC lại khởi xướng điều tra chống lẩn tránh thuế CBPG và thuế CTC đối với sản phẩm thép cuộn cán nguội (CRS) NK từ Việt Nam do nghi ngờ có sự lẩn tránh thuế CBPG và CTC đối với thép CRS NK từ Hàn Quốc.

Trao đổi với phóng viên Báo Hải quan về tình cảnh rơi vào vòng xoáy kiện tụng kể trên, ông Nguyễn Văn Sưa, Phó Chủ tịch Hiệp hội thép Việt Nam (VSA) cho biết: Thời gian gần đây, chủ nghĩa bảo hộ thương mại nổi lên rầm rộ trên thế giới. Ngành thép Việt Nam bị nhiều thị trường khởi xướng kiện phòng vệ thương mại. Những vụ kiện này đến từ các thị trường tương đối lớn, là "xương sống" trong XK thép. Điển hình là thị trường Hoa Kỳ, EU, một số nước trong khu vực ASEAN, thậm chí cả Liên minh kinh tế Á-Âu. Những vụ kiện này sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng XK của thép Việt. "Những năm gần đây, XK thép năm sau lớn hơn năm trước. Nửa đầu năm 2018, XK thép vẫn đạt những kết quả tốt. Tuy nhiên, xuất phát từ các vụ kiện phòng vệ thương mại, từ nay đến cuối năm cũng như các năm tiếp theo, XK sản phẩm thép sẽ gặp nhiều khó khăn. Muốn đảm bảo mức tăng trưởng, ngành thép cần rất cố gắng", ông Sưa nói.

Nâng cao năng lực cạnh tranh

Lý giải về nguyên do khiến thép Việt liên tục dính vào các vụ kiện phòng vệ thương mại, theo ông Sưa: Thứ nhất, thép là nguyên liệu cho tất cả các ngành công nghiệp và xây dựng. Đây là vật liệu chiến lược nên nhiều nước chú ý đến. Thứ hai, những năm gần đây, ngành thép Việt tăng trưởng nhanh. Ngoài mở rộng tại thị trường trong nước, XK thép cũng đạt những kết quả tốt. Ví dụ, năm 2016, Việt Nam XK đạt 3,6 triệu tấn thép và năm 2017 XK đạt 4,7 triệu tấn thép. Năm nay, với đà XK đạt được nửa đầu năm, nếu không bị ngăn cản bởi các vụ kiện phòng vệ thương mại, XK thép hoàn toàn có thể đạt con số trên 5 triệu tấn. "Việc XK với tốc độ tăng trưởng nhanh khiến thép Việt bị các nước chú ý, áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại để bảo vệ sản xuất trong nước", ông Sưa nhấn mạnh.

Riêng về vấn đề khởi kiện chống lẩn tránh thuế CBPB và CTC, theo ông Sưa, mới đây, Hoa Kỳ đã điều tra lẩn tránh thuế CBPG và CTC với thép tấm lá của Việt Nam có sử dụng nguyên liệu từ Hàn Quốc và Đài Loan. Điều này cũng gây khó khăn cho Việt Nam. Tuy nhiên, khó khăn này có thể giải quyết được. Từ tháng 6/2017, Việt Nam đã sản xuất được nguyên liệu (thép cuộn cán nóng) để sản xuất thép tấm lá và các loại tôn. Vì vậy, để tránh việc áp thuế của Hoa Kỳ, các DN có thể sử dụng thép cuộn cán nóng của Việt Nam. Với các thị trường khác cũng tương tự.

Bộ Công Thương nhận định: Ngành thép tiếp tục phải cạnh tranh ngày càng gay gắt do thép NK thâm nhập mạnh vào thị trường Việt Nam. Bên cạnh đó, việc phải đối mặt với nhiều vụ điều tra bán phá giá từ các nước NK khiến XK thép gặp nhiều khó khăn. Trong thời gian tới, DN ngành thép trong nước cần phải nâng cao năng lực cạnh tranh, hướng đến tự chủ được các nguồn nguyên liệu sản xuất đầu vào ngay trong nước. Ngành công nghiệp thép trong nước phải cố gắng khép kín từ khâu đầu vào đến sản xuất để loại trừ dần nguồn gốc xuất xứ từ các nước, giảm thiểu việc các nước cho rằng Việt Nam lẩn tránh thuế.

Một số chuyên gia nêu quan điểm: Các DN ngành thép cần thường xuyên nâng cao hiểu biết về thương mại quốc tế; cấu trúc lại thị trường XK, tránh XK tập trung vào một thị trường dẫn tới kim ngạch XK có sự gia tăng đột biến, tạo cớ cho thị trường NK khởi kiện.

Liên quan tới vấn đề này, ông Sưa nhấn mạnh: "Việt Nam đang trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nhu cầu thép ngày càng tăng. Đây là cơ hội lớn cho ngành thép phát triển. Khi bị kiện ở nước ngoài nhiều, muốn phát triển, chúng ta phải bảo vệ bằng được thị trường thép trong nước, ngăn cản việc NK các sản phẩm trong nước đã sản xuất được. Thời gian tới, Hiệp hội thép đề nghị Bộ Công Thương đẩy mạnh sử dụng công cụ phòng vệ thương mại nhằm bảo vệ sản xuất thép nội địa".