Việt Nam vẫn cần sản xuất thép?

Thời gian gần đây có nhiều ý kiến cho rằng quy hoạch ngành thép đang dư thừa gây lãng phí tài nguyên, thất thu ngân sách. Tuy nhiên, tại toạ đàm “Thu hút đầu tư và phát triển kinh tế bền vững”, Ts. Võ Trí Thành cho hay: “Thế giới vẫn cần thép, có nơi thép vẫn gắn được với chữ sạch và Việt Nam vẫn cần sản xuất thép”.

Theo các chuyên gia kinh tế, Việt Nam chưa kết thúc công nghiệp hoá, GDP bình quân đầu người mới bằng 30% bình quân của thế giới. Bởi vậy, nếu muốn hoàn thành mục tiêu này, nhất thiết Việt Nam phải có nhà máy thép. Song, đáng tiếc là mức độ ô nhiễm môi trường mà những nhà máy thép này gây ra đang làm mất niềm tin của người dân.

Thép vẫn là lựa chọn thích hợp

Đó là câu trả lời của hầu hết các chuyên gia kinh tế nhằm giải “bài toán” làm thế nào để ngành công nghiệp Việt Nam “cất cánh”.

Ts Trần Du Lịch, Đại biểu Quốc hội cho biết: “Câu hỏi có làm thép hay không, tôi đã nghe từ chục năm nay rồi. Tôi cho rằng Việt Nam nếu không làm thép sẽ không có công nghiệp hoá”.

Quan điểm này đã nhận được sự đồng thuận của Ts. Võ Trí Thành, trong bối cảnh hội nhập càng sâu tính thị trường càng cao. Xét đến trình độ phát triển, lợi thế lựa chọn thị trường thì có vẻ thép vẫn là lựa chọn thích hợp. “Tôi đồng tình ở chỗ làm gì thì làm, khâu bền vững, giảm thiểu tác động tiêu cực với môi trường là cực kỳ quan trọng”, ông Thành nói.

Còn theo ông Hồ Nghĩa Dũng, Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam lựa chọn con đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá để phát triển đất nước, trong đó tất yếu phải phát triển công nghiệp vật liệu như thép. Đây là lựa chọn không mới và cũng là con đường mà hàng chục năm nay chúng ta theo đuổi “miệt mài”.

Bên cạnh đó, ông Dũng cũng cho biết, so với các nước, tiêu thụ thép của Việt Nam vẫn còn ở mức thấp. Cụ thể, hiện Việt Nam tiêu thụ bình quân 200 kg thép/người/năm trong khi thế giới là 240 kg/người/năm, các nước như Thái Lan 350 kg thép/người/năm, thậm chí như Hàn Quốc, có thời kỳ 1.100kg/người/năm. Điều này cho thấy, ngành thép đang có cơ hội phát triển.

Tuy nhiên, hiện nay, rất nhiều ý kiến cho rằng ngành thép đang thừa nhưng vẫn được phê duyệt thêm nhiều dự án thép. Ông Dũng lý giải: “Giai đoạn hiện nay, có người nói thừa thép tại sao lại đầu tư, cần làm rõ thừa gì và thời điểm nào. Chúng ta nhập siêu thép và nhu cầu đáp ứng trong nước còn thấp so với nhu cầu. Nhưng chúng ta cũng thừa thép dài và thép dẹt khi tiêu thụ còn thấp hơn so với năng lực sản xuất và với mức tăng trưởng 10%/năm. Còn về thép dẹt tiêu thụ 9 triệu tấn, trừ tôn mạ màu, tôn mạ kẽm, các loại thép nguội, thép cuộn cán nóng chưa sản xuất được nên phải nhập hoàn toàn”.

“Trước mắt việc đầu tư phát triển ngành thép là cần thiết và vấn đề nóng nhất là công nghiệp thép tác động tiêu cực đến môi trường là hoàn toàn đúng. Nhưng tôi cũng muốn nói rằng vấn đề công nghệ hoàn toàn có thể kiểm soát được, quan trọng là nhà đầu tư đầu tư thế nào, doanh nghiệp quản lý và giám sát của Nhà nước và cộng đồng ra sao?”, ông Dũng nói.

Liên quan đến việc bảo vệ môi trường từ sự cố Formosa, ông Dũng thừa nhận, ngành công nghiệp thép có ảnh hưởng lớn đến môi trường, nhưng ông Dũng quả quyết, công nghệ hiện nay hoàn toàn kiểm soát được vấn đề môi trường của ngành thép. Vấn đề chính là quản lý và giám sát thế nào.

Đồng quan điểm, ông Thành cũng cho rằng với công nghệ hiện nay, có thể nói chắc như đinh đóng cột là hoàn toàn có thể sản xuất thép sạch. Thậm chí, vị chuyên gia này còn lấy dẫn chứng, ngay tại Tokyo (Nhật Bản) có khoảng 3-4 nhà máy thép, hay như Hàn Quốc cũng vậy nhưng người dân vẫn đánh bắt cá xung quanh các khu nhà máy.

“Trên thực tế, sự cố Formosa Hà Tĩnh vừa qua là sự cố hi hữu và lại mới xảy ra trong quá trình xây dựng, không phải quá trình vận hành”, vị chuyên gia này khẳng định.

Có thể phát triển bền vững không?

Theo các chuyên gia, đây không phải là đề tài mới, mà là câu chuyện tầm nhìn, định hướng lâu dài cho đất nước đang chuyển mình như Việt Nam, gắn chặt với từng quốc gia vùng miền.

“Không chỉ là câu chuyện về lý thuyết mà là cơm ăn áo mặc cho hôm nay và mai sau. Đó là câu chuyện về phát triển bền vững”, ông Thành chia sẻ.

Tuy nhiên, để làm được điều này, các chuyên gia khẳng định rằng ở giai đoạn trước và bây giờ, vấn đề cần đề cập tới là hậu kiểm và công tác giám sát của cơ quan quản lý nhà nước.

Ts. Trần Du Lịch cho rằng để giải quyết bài toán tổng thể, phải nhận diện trong thể chế kinh tế thị trường. Hiện nền kinh tế có ba khuyết tật: bàn tay mô hình, mâu thuẫn lợi ích cộng đồng và quản trị công.

Theo Ts. Lịch, Nhà nước nào hạn chế được ba khuyết tật này thì sẽ phát triển hài hoà. Thách thức của nước ta đi sau là phải làm tốt vấn đề này hơn các nước khác. Nếu không làm được điều này thì phải tự xem lại mình.

Dẫn chứng bài học về mô hình tăng trưởng như 5 năm vừa qua, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, ông Trần Đình Thiên, cho rằng Việt Nam là nước đi sau, không có lý gì để không phát triển bền vững, có điều cần đặt vấn đề mô hình tăng trưởng ở tầm nhìn khác. Chỉ với quyết tâm như hiện nay thì không thể có được niềm tin đó.

Các chuyên gia kinh tế khẳng định rằng muốn thay đổi, phải có chiến lược thu hút đầu tư nước ngoài khác, chứ không thể chỉ dựa vào ưu đãi như cách đang làm.

Ngoài ra, giám sát là vấn đề cực kỳ quan trọng, và đang là một rủi ro lớn của phát triển bền vững. Mà câu chuyện điển hình nhất là giám sát Formosa vừa qua.